Biblioteka Kuźnicy

Niemal od swego zarania, od lat już trzydziestu, Kuźnica publikuje swoje pismo, Zdanie, mające najczęściej charakter „nieregularnego kwartalnika” – wydawanego w ostatniej dekadzie w rytmie najczęściej półrocznym. Decydują o tym, oczywiście, ograniczone możliwości finansowe. Ale okres prezesury Andrzeja Urbańczyka a następnie Jerzego Hausnera był dla Kuźnicy czasem nowych inicjatyw, które miały wzbogacić życie intelektualne polskiej lewicy. Wówczas właśnie zmaterializowała się jedna z takich idei: wydawanie przez Instytut Badań Społecznych Kuźnicy serii książek pod tytułem Biblioteka Kuźnicy.

Sam Instytut Badań Społecznych powołany dla inspirowania i organizowania badań i dyskusji w dziedzinie historii i socjologii nie rozwinął skrzydeł, także z prozaicznego powodu braku minimum niezbędnych środków. Skoncentrował się na publikowaniu prac i rozważań, najczęściej w postaci zgrupowanych tematycznie esejów, a czasem także ważnych wywiadów tych uczonych i myślicieli, którzy stali się intelektualnymi i ideowymi przewodnikami Kuźnicy, najczęściej laureatami jej jedynego wyróżnienia – Kowadła.

Liczba tomów wydawanych z inicjatywy Kuźnicy sięga już 10, a zauważalną w ostatnich latach rytmiczność ich publikacji zapewniła życzliwość odgrywającej rosnącą rolę w życiu umysłowym Polski krakowskiej oficyny noszącej długą, lecz dobrze określającą jej charakter nazwę: Towarzystwa Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.

Nazwiska autorów i zawartość ich tomów w Bibliotece Kuźnicy muszą budzić szacunek. Zaczęło się w roku 2000 od publikacji zbioru rozpraw Andrzeja Walickiego pod znamiennym tytułem Polskie zmagania z wolnością, poświęconego sporom o niedawną przeszłość „realnego socjalizmu” i PRL, zagadnieniom moralności i polityki oraz problemom narodu, zwłaszcza narodu polskiego – jego historii i idei. Walicki jako autor pojawia się zresztą w tej Bibliotece trzykrotnie. Ostatnio wraz z tomem O inteligencji, liberalizmach i o Rosji. Zadziwia pasja z jaką ten wielki i ceniony w świecie historyk idei obserwuje życie publiczne współczesnej Polski i wypowiada swoje, niepodatne na żadne polityczne koniunktury, opinie intelektualisty. Jego artykuły były wydarzeniem, kiedy ukazywały się na łamach wielkich dzienników, tygodników czy właśnie Zdania, ale cała ich spójność i siła rozumowania uwidacznia się zwłaszcza wtedy, kiedy są zgromadzone w książce.

Wielce udanym pomysłem okazało się zebranie w książce Z Polski i o Polsce wcześniej drukowanej na łamach Zdania korespondencji między Andrzejem Walickim a młodszym od niego o całe pokolenie przyjacielem – wybitnym ekonomistą i historykiem idei, profesorem w Polskiej Akademii Nauk – Pawłem Kozłowskim. Obejmuje ona czas między styczniem 2004 a styczniem 2006, kiedy Andrzej Walicki przebywał z wykładami na amerykańskich uniwersytetach (co od r.1981 do przejścia na emeryturę w r.1989 było jego zajęciem stałym i podstawowym). Dotyczy zaś tego, co się w tym czasie w Polsce działo i tego, jak przedstawiały polską teraźniejszość, przeszłość i przyszłość media i lansowaną przez nie autorytety. Autorzy listów zastanawiają się, co stanowi esencję tej polskiej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, jak to, o czym się mówi publicznie, ma się do prawdy, jakie są granice zakłamania i mitologizacji i co z tego wszystkiego wynika dla położenia Polaków a także dla ich obrazu w opinii Europy i świata.

Pasjonujące okazały się rozważania na podobne tematy zgromadzone wcześniej w tomie esejów Karola Modzelewskiego Życiodajny impuls chuligaństwa a także w wydanym w roku 2007 obszernym tomie esejów i rozpraw Bronisława Łagowskiego Duch i bezduszność III Rzeczypospolitej. Książka Bronisława Łagowskiego okazała się bestsellerem (oczywiście na rynku wydawniczy książki „uczonej” – profesorskiej). Gromadząc publikowane najczęściej na łamach „Przeglądu” eseje i rozprawy filozofa i obywatela, książka ta daje świadectwo intelektualnej mocy i przenikliwości pisarza, jego rzadkiej (choć właściwej wszystkim autorom BibliotekiKuźnicy) odwadze myślenia i niezależności od środowiskowych mód i poprawności.

Zebranie w jednym, bardzo obszernym tomie socjologicznych rozpraw Hieronima Kubiaka z teorii narodu, pod nieco tajemniczym tytułem U progu ery postwestfalskiej przyniosło w rezultacie książkę, która jest pasjonującą lekturą a zarazem może pełnić rolę akademickiego podręcznika. Kwestia narodowa, należąca do najbardziej i najczęściej mitologizowanych w świadomości społecznej, a nawet w rozważaniach wielu naukowców, jest jak widać, centralną w tomach Biblioteki Kuźnicy. Skupia też od dziesięcioleci uwagę kuźniczan w ich dyskusjach i wystąpieniach publicznych. Biblioteka Kuźnicy ma w swoim założeniu przynosić również rozważania liderów Kuźnicy w kwestiach bieżącego życia politycznego. Pierwszy tom takich rozważań ukazał się staraniem Kuźnicy, ale poza jej biblioteką. Było nim pośmiertne wydanie pt. To, co moje… (w opracowaniu Zbigniewa Bauera) artykułów i wystąpień sejmowych Andrzeja Urbańczyka charyzmatycznego prezesa Kuźnicy, oryginalnego publicysty i długoletniego posła na sejm RP, niespodziewanie zmarłego tuż przed powołaniem na urząd ministra kultury i sztuki.

Kiedy dziś, po wielu już latach, czyta się te rozważania, uderza ich myślowa głębia i spokój, odważne i uczciwe, sięgające daleko w przeszłość i przyszłość spojrzenie godne męża stanu. A do tego piękna, literacka polszczyzna. Jakże to różne od współczesnej słownej młocki, arogancji i szopkowych popisów gromady polskich parlamentarzystów. Piękna polszczyzna, precyzja i kultura wywodu są zresztą wyróżnikiem wszystkich występujących w Bibliotece autorów. Czyta się ich nie tylko z pożytkiem, ale i z przyjemnością. W najbliższym czasie ukaże się w Bibliotece Kuźnicy tom rozważań Jerzego Hausnera, byłego prezesa Kuźnicy, jednego z najwybitniejszych teoretyków współczesnej gospodarki i systemów społecznych a zarazem działacza państwowego. Tom zostanie wzbogacony obszernymi fragmentami prowadzonego przez prof. Hausnera dziennika intymnego, nazwanego przez autora zamierzennikiem, w którym jednak zapisuje nie tylko swe zamierzenia. Odreagowuje także pełne napięcia życie człowieka, który podejmując ważne funkcje państwowe nie zamierza ani na chwile rezygnować ze swego zawodu badacza i nauczyciela akademickiego; a rzadkie chwile odpoczynku dzieli jeszcze między życie rodzinne i ulubione pasje: grę w piłkę nożną i słuchanie muzyki. Dziennik osobisty stał się już wcześniej ważną i bardzo wzbogacającym rozważania intelektualne częścią tomów Biblioteki, a to za sprawą Andrzeja Walickiego, który publikował go niejednokrotnie na łamach Zdania a następnie w obszernych partiach zamieszczał w wydaniach książkowych.

Warto też przypomnieć, że poza Biblioteką Kuźnicy, ale w jej kręgu ukazała się książka Artura Jóźwika Krakowska Kuźnica. Historia. Ludzie. Idee.

Stowarzyszenie otrzymało swą pierwszą monografię napisaną na materiałach pracy doktorskiej przygotowanej jako praca doktorska pod kierownictwem wybitnego historyka, prof. Michała Śliwy. Jest więc Biblioteka Kuźnicy jeszcze jednym świadectwem intelektualnej i ideowej żywotności środowiska lewicowej inteligencji nie tylko Krakowa. Jeśli więc można mówić o politycznej słabości współczesnej polskiej lewicy, to zapewne nie wynika on ze słabości intelektualnej bliskiej lewicowym wartościom polskiej inteligencji, lecz z wielu innych przyczyn.