No i wreszcie, w cyklu rozmów „Trzech na jednego”, które są  nieopatentowanym wynalazkiem i znakiem firmowym „Zdania”, mamy kogoś kto nie jest profesorem, publicystą, inżynierem dusz ludzkich, politykiem, czy socjologiem, a zarazem jest tym wszystkim! To proszę czytelnictwa sam mistrz Andrzej Mleczko, którego rysunki towarzyszą już kilku pokoleniom Polaków, wyśmiewając (a niekiedy odkrywając przed nami samymi) narodowe przywary. Są to zjawiska śmieszne a niekiedy i straszne, rzadko błahe, a z reguły ważkie i tak głęboko osadzone w samym jestestwie Polaka, że wręcz nie do wyplenienia! Tak więc – powiało wiosną!

            Z tymi narodowymi przesądami próbuje wojować Marek Zagajewski w tekście „Polska ideologia jako religia” niekiedy zbyt dosłownie pojmujący pewne historyczne paralele (BBN-MBP), którego tekst, stanowi idealne wręcz wprowadzenie (i uzasadnienie) dla, następującej dokładnie po nim, wypowiedzi prof. Jana Woleńskiego „Dlaczego trzeba bronić humanistyki”!

            Ale i tu rodzi się powód do licznych sporów, bo gdy Woleński pisze, że w naukach humanistycznych „nie ma teorii ogólnych pełniących funkcje eksplanacyjne i prognostyczne” przychodzi nam zapytać o wszelkie ideologie i religie, o systemy filozoficzne – „klasyczną filozofię niemiecką” z Kantem, Heglem, Schopenhauerem czy Marksem (Sic! Marksa też należy zapisać do tego nurtu właśnie). Wszelako do nauk humorystycznych (nie humanistycznych!) zapisać by trzeba w tej sytuacji, przytaczaną przez Woleńskiego, wypowiedź technika prof. A. Jajszczyka (wybitnego speca od telekomunikacji) który jako dyrektor Narodowego Centrum Nauki przywalił humanistom za to, że żaden z „humanistycznych projektów badawczych” nie zyskał finansowania z , kierowanego przez niego właśnie, Narodowego Centrum!  Prof. Jajszczyka wziął sobie na kieł  Woleński, ale przecież nie tylko o Jajszczyka tu chodzi, co pointuje (Redaktor! Redaktor!), swoim rysunkiem Mleczko. Kto ciekaw niech zajrzy do numeru Zdania!

                                                             *

            Zresztą jest coś w całej linii redakcyjnej „Zdania”, od jego prapoczątków do dziś, co skłania by co rusz oglądać się na nauki humanistyczne i przy okazji, wbrew „technokratycznym tendencjom współczesności” podglądać ich egzystencjalne, czy wręcz biologiczne tła.

            Ku takim głębokim źródłom sięga w swym tekście Beata Kowalska autorka przystępnego nawet dla teleinformatyków artykułu o „gender” - najmodniejszym dziś tematem telewizyjnych sporów. Skoro bowiem telewizja jest płaszczyzną naszych dyskursów w „globalnej wiosce” to coś musi być na rzeczy, że oto właśnie „patriarchat” ściera się z „matriarchatem” i można się obawiać,  że gdy siła mięśni musi ustępować przed siłą intelektu (patrz - robotyzacja egzoszkieletu homo sapiens) to dla patriarchatu bój to będzie ostatni!

            I właśnie te boje o istotną (filozoficzną właśnie!) treść naszych bieżących sporów są tematem dyskusji „trzech mędrców” (skojarzenia z „trzema magami”, czy trzema królami –  uprawnione!) profesorów Bronisława Łagowskiego, Andrzeja Romanowskiego i Andrzeja Walickiego nad kolejną, ważną, książką tego ostatniego: „Od projektu komunistycznego do neoliberalnej utopii”, jaka ukazała się ostatnio w tworzonej od lat przez Andrzeja Kurza, „Bibliotece Kuźnicy”.

            Głęboki, klasyczny liberalizm Walickiego nie pozwala profesorowi przejść do porządku dziennego nad dramatycznymi wypaczeniami liberalnej, wolnościowej tradycji, jakie dziś ukrywają się pod „neoliberalistycznym” szyldem. Walicki nie pozwala przemknąć się żadnym intelektualnym fałszerstwom z jakimi dziś mamy nagminnie do czynienia, ani intelektualnej płyciźnie udającej coś w ropdzaju filozoficznego zaplecza ekonomii. XIX - wieczne formuły wolnorynkowe pozbawione protestanckiej bazy moralnej i wręcz odcinające się od pojęcia „odpowiedzialności” (tak przed społecznością jak przed absolutem) w dodatku uprawniane przez rozumianą „wolnorynkowo” demokrację, stają się narzędziem zniewolenia na globalną skalę. W końcu żyjemy w zglobalizowanym świecie i obowiązkiem intelektualisty jest ten globalny świat wyjaśniać. Dobrze, że robi to ktoś, właśnie Walicki, który liberalizm rozumie dosłownie, jako system myślenia w którym rzeczywista wolność (rozumiana inaczej niż u Lenina czy „neoliberałów” gdzie pojmowana jest jako „zrozumienie konieczności”) staje się punktem odniesienia - celem dążeń i społeczeństwa i jednostki.

            Te społeczne dążenia realizowane być powinny poprzez systemy demokratyczne posługujące się wykształconymi przez stulecia technikami wyborczymi, które (w zasadzie) nie bywają kwestionowane. Tymczasem ostatnio, największa (ciągle) polska partia opozycyjna, w zapale niszczenia wszelkich społecznych więzi łączących Polaków,  podejmuje walkę także i na tym polu apelując do swych wyznawców o tworzenie alternatywnych komisji wyborczych, które udowodnią, że wyborcze porażki PiS to wynik zamachu na demokrację, który jest tożsamy z zamachem na Największego Prezydenta Polski Wszechczasów.

            Brutalny atak na podstawy narodowej wspólnoty jakim jest wzajemne zaufanie, ma niestety dobrą pożywkę w zróżnicowaniu ekonomicznym unaocznionym przez tzw. „indeks Giniego”. Jak pisze  prof. Henryk Domański, relacjonujący w „Zdaniu” niektóre wyniki ostatniego Europejskiego Sondażu Społecznego, „zaufanie oznacza redukcje niepewności i ryzyka, stanowi więc poważne dobro, warunek funkcjonowania jednostek i systemów społecznych”. Jeśli wskaźnik Giniego dla Polski jest niepokojąco zbliżony do greckiego (przy ogólnie niższym poziomie dobrobytu i w zupełnie odmiennym klimacie) to łatwo sobie dośpiewać, gdzie antysystemowe partie polityczne znajdują swych wyborców.

            No i skoro już jesteśmy przy analizach jakie przynosi „Zdanie”, to gorąco zalecam wnikliwe przeczytanie artykułu prof. Hieronima Kubiaka o roli szkolnictwa w rozwoju amerykańskiej cywilizacji. Jest prawdą, że Europa może pozazdrościć Amerykanom 40 proc. noblistów w naukach ścisłych i ekonomii, ale zazdrość ta powinna być uczuciem konstruktywnym, wedle starego hasła „Polityki” - „Uczyć się choćby od diabła”. Kiedy jednak doczekamy się takiej reakcji rządzących, którzy zadbają o naukę w jej wszelkich odsłonach?

            Inna ciekawa analiza to tekst „Od kolejki do lumpeksu” Izy Desperak wnikający głęboko w socjopsychologiczne zjawiska naszego rynku oglądanego z pozycji kobiety. Dobrze sobie przy okazji uprzytomnić (mimo „genderu”, czy wespół z „genderem”) że to w większości kobiety decydują o obliczu naszego skromnego „konsumpcjonizmu”, który jest cichym bohaterem artykułu.

            Inny, smutny opis naszej rzeczywistości (tym razem widzianej przez pryzmat sytuacji PKP a i  budownictwa drogowego) daje nam Andrzej Banaś. Ten wybitny znawca całej sfery polskich „zamówień publicznych” obejmujących przy okazji także większość pozycji finansowanych z tzw „pieniędzy unijnych” nie pozostawia nam wielu złudzeń co do szans na normalność na tych polach. Skoro w sferze prawnej absurd goni absurd to i pospolitość skrzeczy coraz głośniej. Wystarczy jeden przykład, który przytacza autor tekstu - bo jak tu nie śmiać się przez łzy, kiedy inwestycja w superszybki pociąg „pendolino” okazuje się już od klku lat... inwestycją w nieruchomość?

                                                             *

            Jednym z obowiązków „Zdania” jest utrzymywanie więzi czytelników z bieżącym dorobkiem intelektualnym myśli społecznej co wyraża się m.in. stałą obecnością na łamach omówień najciekawszych, aktualnych pozycji książkowych z reguły stanowiących prawdziwe wydarzenia a nie zawsze szeroko dostępnych.

            Doskonałym przykładem może być wydawnictwo „Grypsy z Konzentrationslager Auschwitz Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego” w opracowaniu prof. Ireny Paczyńskiej, które wreszczie w całości ujrzały światło dzienne (po latach zabiegów ze strony St. Kłodzińskiego jun.) dzięki Uniwersytetowi Jagiellońskiemu i jego rektorowi osobiście.

            Księga licząca blisko 700 stron, ukazała się w mikroskopijnym nakładzie 300 egzemplarzy, za to „Zadanie” poświęciło jej dwie pozycje: Władysława Markiewicza i Marka Kuci ukazujące tę księgę w jej bardzo różnych aspektach. Nie ukrywajmy – ma ta wyjątkowa praca także walor nader współczesny, wskazuje bowiem (m.in.!) jak bardzo złożone bywało tło politycznych wyborów ludzi współtworzących (na różnych poziomach) rzeczywistość PRL.

            Inną, równie ważną książką jaka ukazała się ostatnio, jest zbiór esejów „Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca” Karola Modzelewskiego (mam kłopot z określeniem tego gatunku, bo jest to także, a może przede wszystkim, autobiografia). Modzelewski, robiący przez długie lata, wespół z Kuroniem i Michnikiem, za „czarnego luda” propagandy, nie utracił nigdy, nawet w kryminale (!) lewicowego światopoglądu i ideowego kręgosłupa. Jak przypomina w tekście eseju poświęconego książce Andrzej Kurz, to właśnie Modzelewski był jedynym senatorem, który ośmielił się głosować przeciw osławionym reformom Balcerowicza.

            A skoro o osobistych refleksjach mowa warto wrócić na moment do okresu politycznych przełomów w PRL, od schyłku lat 70. po lata stanu wojennego i zajrzeć przez ramię Marianowi Stępniowi. Fragmenty jego dziennika mogą nam wiele powiedzieć o atmosferze tamtych czasów – szczególnie, że w przeciwieństwie do innych tego rodzaju notatek jakie ukazują się na rynku księgarskim, te nie są  „ufryzowane” i widać w nich autora wraz z jego pomyłkami i „słusznościami”

            I znów (pochwalę redaktora) swego rodzaju komentarz do książki Modzelewskiego (i notatek Stępnia), a może po prostu komentarz do otaczającej nas rzeczywistości, może stanowić kolejna omawiana pozycja „Figury i maski w praktykach ideologicznych” Jana Kurowickiego. Jak zauważa Edward Karolczuk w eseju poświęconym tej pozycji, profesor Kurowicki  jest jednym z niewielu (dziś) polskich intelektualistów, którzy otwarcie przyznają się do „czytania Marksa i wykorzystywania jego metody badawczej”. I mają chyba rację i autor książki i jej recenzent, że zastosowanie marksistowskiej analizy (bez brania na serio marksowskiej futurologii) pozwala nam zrozumieć wiele spośród pozornych paradoksów współczesności.

            Są też w bieżącym numerze „Zdania” liczne inne ciekawe teksty: Marcina Kuli uwagi o "pamięci historycznej", Bohdana Chwedeńczuka uwagi na stulecie urodzin Adama Schaffa, Rafała Skąpskiego tekst o prof. Suchodolskim, a Michała Śliwy o zmarłym niedawno „Człowieku z Żoliborz” - prof. Krzysztofie Dunin Wąsowiczu i pożegnanie Anny Siatkowskiej (pióra Jana Guntnera).

            Wreszcie (last but not least, czyli po oddaniu cesarzowi co cesarskie) trzeba zwiedzić miejsca poświęcone kulturze.

            Mamy więc smaczny kawałek prozy – fragment powieści Elżbiety Wojnarowskiej, niedrukowane dotąd wiersze Adama Ziemianina, Adama Kulawika „krytyczne uwagi o krytycznej recepcji Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego”, fragmenty dorocznej „Szopki” politycznej z „Groteski”, bardzo ciekawy esej Przemysława Trzeciaka o gdańskim „Sądzie ostatecznym”, jak dowodzi autor, bardziej Rogiera van der Weyden (pierwsza liga malarstwa holenderskiego) niż przyjmowanego dziś za ayutora Hansa Memlinga (liga druga). No i zawsze godne najwyższej uwagi są teksty naszych felietonistów – Pawła Kozłowskiego, Krzysztofa Komornickiego, Tomasza Gobana-Klasa i naturalnie niezastąpionego Sceptyka.

(rtk)

---

Dodaj tą stronę do ulubionych w Twoim serwisie społecznościowym